παλαιογενές σύστημα

Το πρώτο σύστημα του καινοζωικού αιώνα, που αντιστοιχεί στην πρώτη περίοδο της γεωλογικής ιστορίας της Γης κατά τον αιώνα αυτόν. Το π.σ. ακολουθεί το κρητιδικό και προηγείται του νεογενούς συστήματος. Ο όρος π.σ. καθιερώθηκε ύστερα από πρόταση του γεωλόγου Κ. Νάουμαν το 1886. Στρωματογραφική μελέτη του συστήματος αυτού άρχισε στην περιοχή του Παρισιού, όπου αναγνωρίστηκαν τοπικά στάδια και προσδιορίστηκαν οι φάσεις τους, η παλαιογεωγραφία και η πανίδα. Τα κοιτάσματα του π.σ. διαιρούνται σε 3 υποπεριόδους, την παλαιόκαινη, την ηώκαινη και την ολιγόκαινη. Στη διάρκεια του συστήματος αυτού σημειώθηκαν τεκτονικές κινήσεις σε μεγάλη κλίμακα. Στο δυτικό τμήμα της Βόρειας και Νότιας Αμερικής, οι ορεινές δομές των Κορδιλιέρων και των Άνδεων εξακολούθησαν να αναπτύσσονται μέχρι την ηώκαινο στο βόρειο και στο νότιο μέχρι την ολιγόκαινο. Παχιά ηφαιστειογενή στρώματα και στρώματα γαιώδη, θαλάσσιας ή ηπειρωτικής προέλευσης συσσωρεύθηκαν στις γειτονικές υπωρειακές τάφρους. Μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής και στο νότιο τμήμα της Ασίας επεκτάθηκε μεγάλο γεωσύγκλινο σύστημα, από τα σημερινά Πυρηναία έως τη Βιρμανία. Στο δεύτερο μισό του π.σ., οι πτυχώσεις και η ορογένεση, σε διάφορα μέρη του συστήματος, κατέληξαν σε δύο αλυσίδες ορεινών νησιών που περιβάλλουν τη Μεσόγειο θάλασσα N και B. Κατά μήκος των ανατολικών ορίων της Αφρικής δημιουργήθηκε, σε ολόκληρη τη διάρκεια του π.σ., μεσημβρινό σύστημα από μεγάλες τεκτονικές τάφρους, η κοιλάδα του μεγάλου ρήγματος. Κατά μήκος των ρηγμάτων, στα όρια προς το σύστημα των τεκτονικών τάφρων, σημειώθηκε ροή βασαλτικού μάγματος. Στην Άπω Ανατολή συνεχίστηκε η ανάπτυξη της γεωσύγκλινης ζώνης του Ειρηνικού. Επιπλέον παρατηρήθηκαν ενδείξεις ηφαιστειακής δράσης στη Μικρά Ασία, τη Βαλκανική χερσόνησο, τη Γροιλανδία, την Ιαπωνία και την πρώην ΕΣΣΔ. Η παλαιογενής επίκλυση αναπτύχθηκε σε πολλά σημεία στο βόρειο ημισφαίριο και μεγιστοποιήθηκε κατά το τέλος της ηώκαινης. Mέχρι τότε, η θάλασσα είχε πλημμυρίσει το νότιο μισό της ανατολικής Ευρωπαϊκής Ηπειρωτικής Τράπεζας, τις πεδιάδες Τουράν και δυτικής Σιβηρίας, την Υπερκαυκασία, την κεντρική και νότια Ευρώπη, τη βόρεια Αφρική και άλλες περιοχές. Τεκτονικές κινήσεις κατά το κατώτερο ολιγόκαινο προκάλεσαν υποχώρηση της θάλασσας. Το ολιγόκαινο χαρακτηρίστηκε από την εντονότερη ηπειρωτική μορφή του κλίματος. Η χερσαία πανίδα του π.σ. διέφερε πολύ από την πανίδα του κρητιδικού. Στην αρχή του π.σ. εξαφανίστηκαν ομάδες ερπετών όπως οι δεινόσαυροι, οι πτερόσαυροι, και θαλάσσια ερπετά όπως οι ιχθυόσαυροι και οι πλησιόσαυροι. Τα πιο ενδιαφέροντα ψάρια της περιόδου ήταν οι τελεόστεοι. Εξάλλου τότε εμφανίστηκαν εντομοφάγα, τρωκτικά, σαρκοφάγα, οπλωτά, προβοσκιδοειδή, κητοειδή και σηρεινωτά. Στο βασίλειο των φυτών επικρατούσαν τα αγγειόσπερμα και τα γυμνόσπερμα. Το περίγραμμα των σύγχρονων ζωογεωγραφικών ζωνών διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια του π.σ. Στην Αυστραλία αναπτύχθηκε χαρακτηριστική πανίδα μαρσιποφόρων και μονοτρημάτων από το νεότερο κρητιδικό. Κατά το παλαιότερο ηώκαινο, η Νότια Αμερική αποχωρίστηκε και αναπτύχθηκε εκεί πανίδα μαρσιποφόρων, οπλωτών και μακρόουρων πιθήκων. Η θαλάσσια πανίδα του π.σ. τυποποιήθηκε από τους νουμουλίτες, μεγάλα τρηματοφόρα που έφταναν τα 10-12 εκ. Γάλλοι γεωλόγοι αποκάλεσαν το π.σ. νουμουλιτικό σύστημα. Πολύ κοινά ήταν επίσης και τα μικρά τρηματοφόρα και ακτινόζωα. Σκουλήκια, σπόγγοι, πελεκύποδα και γαστερόποδα μαλάκια, οστρακώδη, θαλάσσιοι εχίνοι και βρυόζωα είχαν ευρεία διάδοση, όπως και τα βραγχιόποδα και τα κοράλλια στις θερμές θάλασσες. Οι ζωογεωγραφικές περιοχές του Ατλαντικού και του Ειρηνικού διαμορφώθηκαν σε σχέση με τη θαλάσσια πανίδα. Με βάση τα μειοσπόρια, καθορίστηκαν δύο τύποι χλωρίδας κατά το κατώτερο π.σ. του βορείου ημισφαιρίου, που επικράτησαν αντίστοιχα, στα Δ και στα A της κοιλάδας του ποταμού Γενισέ. Η ζωική κατανομή σύμφωνα με το γεωγραφικό πλάτος παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Στο βόρειο ημισφαίριο προσδιορίστηκαν δύο περιοχές χλωρίδας. Η βόρεια ή Γροιλανδική περιοχή περιλαμβάνει τη Σιβηρία την Άπω Ανατολή, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Γροιλανδία και τη Σπιτσβέργη και χαρακτηριζόταν από υγρόφιλη τροπική βλάστηση, που έγινε ξηροφυτική κατά το ολιγόκαινο. Καθώς το κλίμα γινόταν ολοένα ψυχρότερο κατά τη διάρκεια του ολιγόκαινου, η κλιματική, κατά γεωγραφικό πλάτος ζωνική διαίρεση ήταν περισσότερο ευδιάκριτη.